Szczygie³

Wystêpowanie

Zamieszkuje Europê od atlantyckich wysp i zachodniej Europy (poza Skandynawi±) do ¶rodkowej Azji na wschodzie oraz wiêkszo¶æ Azji Mniejszej i Afryki pó³nocnej. Czê¶ciowo osiad³y, a w niektórych regionach wêdrowny. Jedynie populacje z pó³nocnej Europy i Azji odlatuj± w kierunku po³udniowo-zachodnim nad Morzem ¦ródziemnym i do zachodniej Europy. Do³±czaj± tam do lokalnych, osiad³ych szczyg³ów. Wiosn±, podobnie jak osobniki koczuj±ce, powracaj± na tereny lêgowe. Wyró¿nia siê 12 podgatunków.

W Polsce ¶rednio liczny ptak lêgowy^[3] na ca³ym ni¿u. Regularnie zimuje w kraju.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Samica szczyg³a

Nale¿± do naj³adniej i najjaskrawiej upierzonych europejskich ptaków. Obie p³ci s± podobnej wielko¶ci. Najbardziej charakterystyczn± cech± jest karminowoczerwona "twarz" (maska), kontrastuj±ca z czarnym wierzchem g³owy i prêg± za uszami (zausznicami) oraz z bia³ymi policzkami. Upierzenie na grzbiecie kasztanowobr±zowe, boki g³owy (policzki), podgardle, pier¶ bia³a z niewyra¼n± br±zow± przepask±, brzuch i kuper bia³e. Rozwidlony ogon czarny, skrzyd³a równie¿ czarne z szerok± ¿ó³t± prêg±. Szczyg³y maj± ¿ó³tobia³e dzioby, ciemniejsze na koñcach. Têczówki oczu, podobnie jak nogi, s± br±zowe. M³ode ptaki br±zowoszare z ciemniejszymi, nieregularnymi pod³u¿nymi pr±¿kami, jedynie skrzyd³a podobnie jak u doros³ych czarne z ¿ó³tym pasem. Nie wystêpuje te¿ u nich charakterystyczny rysunek na g³owie, choæ widaæ ju¿ kombinacjê ¿ó³to-czarno-bia³ej barwy na skrzyd³ach. Pod wzglêdem rozmiaru jest mniejszy od wróbla i ma rozwidlony ogon.

Ró¿nica miêdzy p³ciami w ubarwieniu jest trudna do zauwa¿enia w terenie. U samca czerwona maska nad okiem dotyka i czasami przekracza oko pod skrzyd³em czarne ubarwienie. U samicy maska koñczy siê w po³owie g³owy i jest koloru ciemnopomarañczowego, g³owa jest bardziej okr±g³a ni¿ u samca, a pod skrzyd³em kolor jest brunatny do szaro-zielonego. Pewne okre¶lenie p³ci zapewnia jednak obserwacja ptaka trzymanego w rêku.

W czasie lotu szczyg³y od innych gatunków ptaków ³atwo rozpoznaæ po ubarwieniu skrzyde³, g³owy i ogona. Ze wzglêdu na ubarwienie, ruchliwo¶æ i ¶piew szczyg³y chêtnie hodowano siê w klatkach, ale obecnie w wiêkszo¶ci krajów s± pod ochron±.

Nie jest to ptak bardzo p³ochliwy. Czêsto mo¿na go zobaczyæ jak przelatuje z miejsca na miejsce, zatrzymuj±c siê na ró¿nych drzewach, krzewach i ro¶linach zielnych. Szczygie³ lata szybko i falistym torem.

Wymiary ¶rednie

D³ugo¶æ cia³a ok. 12 cm

• Rozpiêto¶æ skrzyde³ ok. 23 cm
• Masa cia³a ok. 16 g

G³os

Samiec ¶piewa ¶wiergotliwie na wzniesionych stanowiskach do¶æ przyjemn± dla ludzkiego ucha melodiê - miêkkie, kilkakrotnie powtarzane wabi±ce tony, które przeplataj± trele i ¶wiergot. Jednocze¶nie zwykle wykonuje ¿wawe ruchy ca³ym cia³em. W powietrzu ptaki przywo³uj± siê charakterystycznym wabieniem "didlit szczyglik szczygelit" lub "cit wit", którego nie mo¿na pomyliæ z ¿adnym innym gatunkiem.

Biotop

Wszelkie zadrzewienia typu parkowego. Lêgnie siê na obrze¿ach lasów li¶ciastych i mieszanych, czêsto sady, polany, aleje, kêpy drzew, nadrzeczne ³êgi i ogrody. Najchêtniej zasiedla tereny uprawne, gdzie pola i sady przeplataj± siê z widnymi lasami. Unikaj± zwartych kompleksami le¶nymi. Poza sezonem lêgowym ¿eruj± jednak na terenach otwartych, gdzie mog± znale¼æ ro¶liny produkuj±ce nasiona. W czasie lêgów trzymaj± siê przewa¿nie koron drzew.

Okres lêgowy

Gniazdo

Na koñcu d³ugiej, bocznej ga³êzi drzewa li¶ciastego daleko od pnia lub w gêstwinie, wyj±tkowo sosny, na wysoko¶ci od 3 do 6 m. Jest misternie uwite z ga³±zek, traw, mchu, korzonków spojonych pajêczynami i wys³ane puchem oraz w³osiem. Ptaki dobrze je ukrywaj± i maj± kszta³t grubo¶ciennej czarki. Tworzone pary s± monogamiczne.

Jaja

2-3 lêgi od po³owy kwietnia do pocz±tków lipca. Sk³ada 4-6 ró¿nobiegunowych niebieskawych jaj, o wyra¼nie zaostrzonym w±skim biegunie, o ¶rednich wymiarach 17x13 mm. Wystêpuje na nich br±zowawe nakrapianie, liczniejsze na têpym koñcu.

Wysiadywanie

Tylko samica wysiaduje jaja przez okres 13–14 dni. W tym czasie samiec j± karmi. Pisklêta, rzekome gniazdowniki, wylatuj± z gniazda po 13–15 dniach karmienia.

Po¿ywienie

G³ównie nasiona chwastów, ale równie¿ wiosn± i latem drobne owady (szczególnie mszyce, drobne chrz±szcze, g±sienice i dwuskrzyd³e) i nasiona drzew. Zaobserwowano, ¿e zjada nasiona przynajmniej 152 gatunków ro¶lin, a wiosn± równie¿ p±ki drzew.

W atlasach i przewodnikach szczyg³y przedstawia siê najczê¶ciej na o¶cie lub ³opianie, poniewa¿ ich ulubionym i podstawowym pokarmem s± ich dojrza³e nasiona. Sama nazwa ³aciñska wywodzi siê od carduus, co oznacza oset. ¯ywi siê jednak równie¿ drobonasiennymi chwastami takimi jak u mniszków i cykorii.

Podgatunek Carduelis carduelis carduelis 1 lato 2 ca³y rok
Podgatunek Carduelis carduelis caniceps
3 lato 4 ca³y rok

Przewa¿nie je prosto z ro¶liny. Zawisa przy tym na niej w akrobatycznych pozach. Ciekawym aspektem jest specjalizacja pokarmowa u obu p³ci. Samiec ma trochê d³u¿szy dziób i dlatego wybiera nasiona, które po³o¿one s± g³êbiej w koszyczkach ostu. Natomiast samica zadowala siê zwykle nasionami rosn±cymi na jego powierzchni. Dziêki temu partnerzy, ale i osobniki ró¿nych p³ci nie bêd±ce zwi±zane ze sob±, nie konkuruj± wzajemnie o pokarm. Od jesieni i zim± szczyg³y mo¿na zobaczyæ w trakcie koczowania na ugorach, od³ogach, terenach przeznaczonych pod zabudowê, na obszarach poro¶niêtych ro¶linno¶ci± ruderaln± lub na niezaoranych polach (zw³aszcza pojawiaj± siê tam gdzie ro¶nie oset i ³opian). Pokarmu poszukuj± wtedy skupione w stadach z innymi ziarnojadami. Gdy w danym miejscu zabraknie pokarmu przenosz± siê gdzie indziej, choæ nie maj± wybranego kierunku przenosin.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objêty ¶cis³± ochron± gatunkow±. Ze wzglêdu jednak na liczno¶æ krajowych populacji nie wykonuje siê wobec tego ptaka specjalnych zabiegów ochronnych.